In het Joods Museum in Berlijn ligt desoriëntatie op de loer. De architectuur is unheimisch en niets is wat het lijkt. Als bezoeker kun je zomaar moeten wachten voordat je naar binnen mag. Niet vanwege de drukte, het is wachten om het wachten. Zonder te weten waarom. Nog voordat de Joodse oorlogsgeschiedenis als een tsunami over je heen komt, worden de zintuigen al op scherp gezet.
Gek genoeg gebeurt in The Zone of Interest hetzelfde. De film, een meesterwerk van Jonathan Glazer, begint zonder beeld, maar mét geluid. Hoe lang duurt dat? Is er technisch iets mis?
The Zone of Interest speelt zich af in de Tweede Wereldoorlog nét buiten de muren van het vernietigingskamp Auschwitz. Terwijl in het kamp in vijf jaar tijd ruim een miljoen mensen omkomen, woont kampcommandant Rudolf Höss met zijn gezin in een zelf gecreëerd Hof van Eden, tegen het kamp aan.
Met op de achtergrond van rokende schoorstenen, geroep en gegil, blaffende honden, geweerschoten en treinen die af en aan rijden, speelt het leven van de familie Höss zich af in het aardse paradijs. Moeder Höss ontfermt zich over de tuin, de kinderen gaan naar school en de heer des huizes is druk met het vernietigen van mensen.
‘’Het is alsof je naast het spoor woont. Op een gegeven moment hoor je de treinen niet meer,’’ zei een bezoeker na het zien van het epos. Nergens zijn de gruwelijkheden in Auschwitz in beeld gebracht en toch zijn ze nergens méér voelbaar dan in The Zone of Interest. Juist díe beklemming grijpt je vanaf het eerste moment bij de strot.
Tussen de dagelijkse besognes door is er een bespreking over de ‘’ovenstrategie’’. Hoe zoveel mogelijk mensen in de kortst mogelijke tijd kunnen worden opgeruimd. Kampcommandant Höss wordt er enthousiast van.
In de avond leest Höss sprookjes voor aan zijn kinderen. In de hitte van de zomer vertoeft de familie aan de waterkant. In spannende zwartwit-beelden van een warmtecamera is een meisje/jonge vrouw te zien. In de nacht verstopt ze fruit op plekken waar uitgehonderde gevangenen overdag worden afgebeuld. Misschien vertegenwoordigt zij wel de hoop.
De moeder van Höss, die komt logeren, kijkt ’s nachts naar de vlammen uit de crematoria aan de andere kant van de muur. Zij is ’s ochtends verdwenen, met achterlating van een briefje dat haar schoondochter in de kachel gooit. Misschien is de oude moeder Höss wel het geweten van de film.
Als Rudolf Höss wordt overgeplaatst, smeekt zijn vrouw in het eigen paradijs te mogen blijven. Thuis, tegen de muren van Auschwitz aan. ‘’Hier is alles wat we altijd gewild hebben,’’ zegt ze.
Hel en hemel naast elkaar. The Zone of Interest speelt zich af op het grensvlak van beide. De film eindigt zoals het begint: zonder beelden maar met geluid dat uit een andere wereld afkomstig lijkt. En historisch gezien nog maar een paar tellen geleden.
Na afloop waren we stil.
PS: Rudolf Höss werd na de oorlog ter dood veroordeeld en in 1947 opgehangen in Auschwitz.
Comments