‘’Het was een bijzondere ontmoeting,’’ zegt ze.
‘’Ja,’’ beaam ik, ‘’ik heb er veel van opgestoken.’’
Het loopt al tegen middernacht. We staan in het gangpad van het Minitheater en we leunen op de dan lege stoelen. Achter ons het geroezemoes van bezoekers die de voorstelling aan de bar nabespreken.
‘’Wat heb je er dan van opgestoken,’’ vraagt ze.
Het kost seconden voordat ik kan antwoorden. ‘’Het is mijn onwetendheid,’’ zeg ik en ik weet gelijk dat het mijn gevoel niet goed omschrijft. Het is eerder bewustzijn. Bewustzijn dat is opgeschud. Misschien is het wel omdat ik voor het eerst onder het tipje van de sluier mag kijken dat zij voor mij eerder die dag heeft opgelicht.
Het is de dag van de première van ‘’t Schaep met de 5 pooten’’ van het Middelburgs Theater. De productie die inmiddels tot ons nationaal cultureel erfgoed behoort sinds de acht televisie-afleveringen in het seizoen 1969-1970 telkens zo’n zes miljoen kijkers trokken.
Eli Asser schreef het, Harrie Bannink maakte de muziek. Sterren van toen als Piet Römer, Adèle Bloemendaal en Leen Jongewaard trokken de kar in het Jordaanse café waar lief en leed zich afspeelde.
Nu, 55 jaar later, op deze premièredag in Middelburg, is Joosje Asser, oudste dochter van Eli Asser (1922-2019) naar Middelburg gekomen om er getuige van te zijn hoe het erfgoed van haar vader in ere gehouden wordt.
In de ochtend neem ik een gesprek met haar op. Vooraf heb ik gelezen over en gekeken naar fragmenten uit de geschiedenis van de familie waar Joosje uit komt. Een Joodse geschiedenis.
Het is het fundament van ‘’t Schaep met de 5 pooten’’. Een serie vol humor en gevoel dat voortkomt uit het onbeschrijfelijke leed van de holocaust en antisemitisme. Het lijkt haaks op elkaar te staan en toch is het onlosmakelijk met elkaar verbonden.
Als we die ochtend lopen van haar hotel naar het Minitheater vertelt ze dat ze de afgelopen nacht uren wakker was nadat brokstukken van een drone op een Nederlands verzorgingshuis in Israël terecht waren gekomen. ‘’Mensen die ik ken,’’ zegt ze. De geschiedenis herhaalt zich.
Niets in haar leven is los te zien van het verleden. Bij alles draagt ze de last mee van ‘’de tweede generatie.’’ De familie van zowel haar vader Eli Asser als van moeder Eefje Croiset werd in de Tweede Wereldoorlog uitgemoord.
De geboorte van Joosje (1947) was een nieuw begin. Een kind voor de toekomst.
Ze herinnert zich nog goed hoe haar vader bezig was met ‘’t Schaep’’. Week in week uit. Schrijven, liedjes maken (‘’soms wel drie in de week’’). Hoe haar vader zijn ideeën op een bandje inzong, waarna Harrie Bannink er muziek bij schreef. Hoe Adèle Bloemendaal over de vloer kwam en met het haar bekende nasale stemgeluid vroeg of er nog ‘’een nieuw lied’’ was.
‘’Tegelijk had mijn vader dit nooit kunnen doen zonder mijn moeder Eefje. Mijn vader was niets zonder haar.’’ Wat volgt is uitleg over hoe haar vader was. Dat hij net als veel anderen dagelijks moest ‘’dealen’’ met zijn verleden. Dat hij zijn verdiende geld – in die tijd vaak nog contant uitbetaald - letterlijk door de kamer strooide, waarna het hele gezin ging vieren. ‘’Soms tot de laatste cent.’’
Het was misschien wel de hang naar vergetelheid. Want ‘’echt’’ vieren, stil staan bij de successen kón eigenlijk niet. Zoveel geluk mocht er eenvoudig niet zijn. Daarvoor was nog te veel pijn.
Dat maakte ook dat Eli Asser zijn eigen boek nooit open op tafel gooide. Praten over de oorlog zat er niet in. Hij had zélfs moeite om zich volledig over te geven aan Eefje, zijn vrouw. ‘’Mijn vader had mijn moeder, maar mijn moeder had mijn vader niet…..’’
Ze legt uit hoe haar vader, na het overlijden van Eefje ook tekenen van zelfdestructie vertoonde en dat hij tegelijk veel bleef schrijven. ‘’Verhalen - ook van voor de oorlog - die niemand kent, omdat niemand ze wil uitgeven.’’
En ''t Schaep'' dan? Waar kwam dat uit voort? ''Het was een manier om te overleven,'' aldus Joosje. En in de documentaire ‘’Echo’s van een oorlog’’ zegt haar broer David: ''M'n vader creëerde een werkelijkheid die geen werkelijkheid was en dat kon hij heel erg goed.''
Die creatieve nalatenschap van haar vader, bewaakt ze met hart en ziel. De verleiding bestaat dat ''t Schaep'' een karikatuur wordt, terwijl er onderliggend zoveel verschillende drijfveren zijn. Nieuwe bewerkingen van de serie worden met argusogen bekeken en ze geeft vervolgens hoog op over Peter Adriaanse van het Middelburgs Theater die zich verdiepte in ''t Schaep'' en de achterliggende geschiedenis ervan.
Adriaanse bewerkte het verhaal van ’t Schaep en legde zijn theaterversie voor aan Joosje en David, die al snel hun goedkeuring gaven aan het project in Middelburg. Dat bracht haar vervolgens ook naar de Zeeuwse hoofdstad om zelf getuige te zijn van de première.
Nog voor de eerste voorstelling in Middelburg, gaat het hard met de kaartverkoop. Het ziet er naar uit dat alle veertien voorstellingen uitverkopen. Deze avond zit het Minitheater (84 plaatsen) een half uur voor aanvang al voor driekwart vol om even later tot de laatste stoel bezet te zijn. Nieuwsgierigheid én hoge verwachtingen zijn voelbaar.
In de foyer signeert Joosje Asser vooraf boeken van haar vader. Ze deelt ze uit aan de spelers en ook alle bezoekers krijgen een boek. De nalatenschap van Eli wordt nauwgezet in stand gehouden.
Dan is er de indrukwekkende première. Voor de ouderen is het een trip ‘’down memory lane’’, het feest van herkenning en voor jongeren is het tegelijk de feelgood-voorstelling waar deze tijd om schreeuwt.
Het ‘’Schaep’’ in Middelburg is een integer, respectvol theaterstuk dat nergens (te) plat wordt en een prachtig tijdsbeeld geeft. De sociale bewogenheid, de liefde, humor en verdriet in combinatie met de overbekende liedjes maken dat de tijd lijkt te hebben stilgestaan.
Joosje Asser is er verguld mee. ‘’Ik ben er ontroerd door, omdat ik denk dat mijn ouders hier heel blij mee zouden zijn. Ik denk dat dit in beleving, in de ziel en in de geest waar het vandaan komt, is gelukt.''
Een bijzondere ontmoeting, dat was het.
Comments